OĞUZLAR “KATTI KARDI”YA SADECE “KARDI” MI DERLER(Dİ)? DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TEN ANADOLU AĞIZLARINA BİR EKSİLTME ÖRNEĞİ

• Main Author: Emin Erdem ÖZBEK
• Format: Article
• Language: English
• Published: Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi 2020-03-01
• Series: Journal of Ottoman Legacy Studies
• Subjects: dîvânu lugâti’t-türk; oğuzca; türkiye türkçesi ağızları; ikileme; eksiltme; divan lugat at-turk; oghuz turkic; anatolian turkish dialects; hendiadyoin; ellipsis
• Online Access: http://www.osmanlimirasi.net/dergi//oguzlar-katti-kardiya-sadece-kardi-mi-derlerdi-divanu-lugatit-turkten-anadolu-agizlarina-bir-eksiltme-ornegi-kat-ss-69-74202003e8a182c.pdf

Türk lehçeleri hakkında verdiği bilgilerle Dîvânu Lugâti’t-Türk, Türk dilinin en önemli eserlerindendir. Kâşgarlı Mahmud, eserinde Oğuzlarla ilgili de ayrıntılı kayıtlara yer vermiştir. Oğuzların dil özellikleriyle ilgili düştüğü kayıtlardan biri de diğer Türk boylarının kullandığı ikilemeli ifadeler yerine onların ikilemelerin yalnızca bir ögesini kullandıklarıdır. Bu konuda verdiği bir örnek, diğer lehçelerdeki kattı kardı ifadesi yerine Oğuzların sadece kardı dedikleri şeklindedir. Bugün Türkiye Türkçesi ve ağızlarında kat- ve kar- fiillerinin ikisi de yaşamakta; bu sözcükler bazen eş anlamlı olarak da kullanılabilmektedir. Anadolu ağızlarında kat- fiilinin; Dîvânu Lugâti’t-Türk’teki “kattı kardı” ikilemesi ve aynı zamanda hem tarihsel hem çağdaş olarak kar- fiilinin anlamıyla örtüşen bir kullanımı olduğu görülmektedir. Bu durumu, ağızlarımızda kullanılan hamur katmak ifadesi açık bir şekilde yansıtmaktadır. Aynı kullanım, Azerbaycan Türkçesi ve ağızlarında da tanıklanmıştır. Bu incelemede, bu ifadedeki kat- fiilinin, kat- kar- (“katı kardı”) ikilemesinden eksiltmeli bir kullanımla ortaya çıktığı gösterilmeye çalışılmıştır. Ayrıca, Derleme Sözlüğü’nde yer almayan bu kullanımla Derleme Sözlüğü’ne katkıda bulunmak amaçlanmıştır.