Dawna mapa jako źrodło w badaniach geograficzno-historycznych w Polsce

• Main Author: Bogumił Szady
• Format: Article
• Language: English
• Published: Institute of Archaeology and Ethnology Polish Academy of Sciences 2018-01-01
• Series: Kwartalnik Historii Kultury Materialnej
• Subjects: mapa; kartografia; źródła ikonograficzne
• Online Access: https://journals.iaepan.pl/khkm/article/view/1001

Głównym celem artykułu jest dokonanie krytycznego przeglądu wykorzystania map dawnych w polskich badaniach geograficzno-historycznych. Miejsce dawnej mapy w warsztacie geograficzno-historycznym wynika z przedmiotu badań, który stawia w swoim centrum relacje przestrzenne zjawisk historycznych. Metodyka pracy z dawnymi kartografikami warunkowana jest z kolei relacją czasu powstania mapy do czasu występowania badanego zjawiska oraz związkiem tematycznym między treścią mapy a przedmiotem badań. Stąd odmienne podejście przy wykorzystaniu map dawnych prezentują historycy, geografowie, kartografowie oraz przedstawiciele innych dyscyplin. W artykule omówione zostały najważniejsze sposoby wykorzystania dawnej kartografii w geografii historycznej. Na pierwszym miejscu znalazła się rola dawnych map jako podkładu do prezentacji zjawisk historycznych oraz jako podstawa dla rekonstrukcji położenia, przebiegu, zasięgu oraz kształtów kartowanych zjawisk historycznych. Dawne mapy wzbogacają też charakterystykę jakościową obiektów rejestrowaną przez źródła pisane. Artykuł akcentuje rolę metody retrogresywnej, a także odmienny sposób wykorzystania map dawnych w badaniach nad dziejami krajobrazu naturalnego (m.in. hydrografia i roślinność), kulturowego (m.in. osadnictwo, obiekty gospodarcze, obiekty kultu religijnego, drogi) oraz historyczno-politycznego (granice administracji świeckiej i wyznaniowej). W podsumowaniu podkreślono słabe wykorzystanie warstwy informacyjnej, jaką niosą mapy dawne, odmienną rolę kartografii z okresu przedpomiarowego i pomiarowego oraz zależność metody retrogresywnej od trwałości i dynamiki elementów krajobrazu, który jest przedmiotem rekonstrukcji w oparciu o dawną kartografię.