Źródła dochodów klasztoru klarysek w Gnieźnie pod koniec XVI wieku na podstawie rękopisu „Regestrum 1593”

• Main Author: Olga Miriam Przybyłowicz
• Format: Article
• Language: English
• Published: Institute of Archaeology and Ethnology Polish Academy of Sciences 2020-08-01
• Series: Kwartalnik Historii Kultury Materialnej
• Subjects: nowożytność; monastycyzm; gospodarka; klaryski; Gniezno
• Online Access: https://journals.iaepan.pl/khkm/article/view/2384

W artykule zestawiono czynsze i naturalia oraz inne grupy dochodów, które otrzymywał klasztor klarysek w Gnieźnie z dóbr wiejskich i miejskich pod koniec XVI wieku. Analizę przeprowadzono na podstawie najstarszego tego typu źródła powstałego w tym konwencie, zachowanego w formie rękopisu, zatytułowanego „Regestrum censuum de bonis de bonis Monialium S[anctae] Clarae Gnesnensis 1593”. Zawiera on szczegółowe dane o należnościach przekazywanych przez poddanych z dóbr wiejskich, które klasztor otrzymał jako uposażenie w pierwszym okresie fundacji od księcia wielkopolskiego Przemysła II, tj. w dwóch ostatnich dekadach XIII w., oraz z kilku innych wsi, uzyskanych na mocy nadania Zygmunta Starego w 1546 r. Analizowany rejestr obejmuje również zobowiązania mieszkańców Kostrzyna, które było własnością konwentu od końca XIII stulecia, na mocy łaski księcia Władysława Łokietka, a ponadto dochody czerpane przez wspólnotę z miasta Gniezna. Na podstawie zebranych danych nie sposób jednak określić, jaki był poziom życia zakonnic i realne dochody konwentu, gdyż liczby podane w tabelach (1-4), prezentujące świadczenia pieniężne i w naturaliach, stanowiły tylko jedno ze źródeł utrzymania klasztoru. Być może było to źródło najważniejsze, ale były też inne, tworzące budżet każdej wspólnoty, tj. zapisy, legaty, fundusze mszalne, darowizny i posagi. Wydaje się, że dochody z dóbr wiejskich i miejskich klarysek gnieźnieńskich przeznaczane były na potrzeby własne, na utrzymanie zakonnic i całej wspólnoty klasztornej. Jedynie rozmiar hodowli owiec w folwarkach może wskazywać na czerpanie przez klaryski zysków z tej gałęzi gospodarki, tym bardziej, że w Wielkopolsce od drugiej połowy XVI stulecia rosło zapotrzebowanie na wełnę. Brak rachunków z tego okresu nie pozwala jednak na określenie skali dochodów z tego tytułu. Podobnie niemożliwe jest stwierdzenie, w jakim stopniu czynsze i naturalia z dóbr wiejskich oraz dochody miejskie wystarczały na zabezpieczenie bytu wspólnoty. Wydaje się, m.in. na podstawie analogii do modelu funkcjonowania klasztorów innych zgromadzeń w tej epoce, że to właśnie dochody z dóbr ziemskich były podstawą utrzymania omawianego konwentu. Z powodu jednak braku innych rodzajów źródeł z drugiej połowy XVI stulecia nie można nakreślić struktury całości dochodów oraz kosztów ponoszonych przez wspólnotę, która wraz z familią w badanym okresie mogła liczyć ok. 30-40 osób.