Jeruzalem Amsterdam. Restaureren versus renoveren.

• Main Author: Hielkje Zijlstra
• Format: Article
• Language: English
• Published: KNOB 2013-03-01
• Series: Bulletin KNOB
• Online Access: https://bulletin.knob.nl/index.php/knob/article/view/27
• ISSN: 0166-0470; 2589-3343

In 2002 werd de woonwijk Jeruzalem in Frankendaal, Amsterdam bedreigd met sloop. Die heeft tot op heden niet plaatsgevonden, maar in de afgelopen jaren is er veel gebeurd. Er zijn zes blokken tot rijksmonument verklaard, maar een zekere toekomst is voor de buurt nog niet weggelegd. Het langdurige gevecht voor behoud en waardering en de wijze waarop duurzaamheid onderdeel is geworden van de instandhoudingsopgave maken Jeruzalem een boeiend onderzoeksobject. In dit artikel worden de bestaande gebouwen onderzocht vanuit het perspectief van ontstaan, bestaan en ver(der)gaan met betrekking tot de schaalgebieden context, object en detail. De woningen kwamen direct na de beëindiging van de Tweede Wereldoorlog tot stand binnen het Algemeen Uitbreidingsplan van Cornelis van Eesteren (1897-1988) uit 1939. De stedenbouwkundige uitwerking werd verzorgd door Jacoba Mulder (1900-1988). De architecten Ben Merkelbach (1901-1969) en Piet Elling (1897-1962) werkten 792 woningen uit in een duplex type, onder- en bovenwoningen die in 1952 werden opgeleverd. Het oorspronkelijke plan kenmerkt zich door een hoge kwaliteit, waarbij vooral de stedenbouwkundige uitwerking binnen groene hoven naar ontwerp van Mien Ruys (1904-1999) opvalt. De woningen zelf zijn uitgevoerd in systeembouw van beton, en de gevels werden bekleed met betonnen panelen. In 2010 werden binnen Jeruzalem Frankendaal zes hoven en de school tot Rijksmonument verklaard waarbij er ondertussen werd gewerkt aan een restauratieplan. De kern van de vraagstelling verschoof van instandhouding ten dienste van de bestaande bewoners naar instandhouding ten dienste van het bestaande monument waarbij de reden om eventuele veranderingen door te voeren gebaseerd was op hetzelfde uitgangspunt: voldoen aan de hedendaagse eisen die gesteld worden aan de kwaliteit van een woning betreffende duurzaamheid, comfort en veiligheid. Technische innovaties maakten mogelijk dat bij een gelijkblijvend beeld en vrijwel gelijkblijvende woningplattegronden een aanzienlijk verbetering kon worden doorgevoerd ten aanzien van de warmtehuishouding in de omhullende constructie. De gevelplaten werden vernieuwd, kozijnen werden vervangen, isolerend glas toegepast, installaties vernieuwd en constructies geïsoleerd. De hoge kwaliteit van de stedenbouwkundige opzet van Jeruzalem Frankendaal, de haken in een groene hovenstructuur en de bescheiden woningarchitectuur, zijn altijd leidend geweest tijdens de jaren van planvorming in het kader van herstructurering. Opzienbarend is dat met geringe wijzigingen in de hoofdopzet van het oorspronkelijke ontwerp er een complex van 400 eengezinswoningen kan ontstaan op een toplocatie in Amsterdam.