آشکارسازی تغییرات مجرای رودخانه گیوی‌چای در بازه زمانی 2000 تا 2019

• Main Authors: الناز پیروزی, عقیل مددی, صیاد اصغری سراسکانرود, محمد حسین رضائی مقدم
• Format: Article
• Language: English
• Published: Ferdowsi University of Mashhad 2020-08-01
• Series: جغرافیا و مخاطرات محیطی
• Subjects: شاخص‌های مورفولوژیکی; جابه‌جایی عرضی; روش ترانسکت; آهنگ مهاجرت; گیوی‌چای
• Online Access: https://geoeh.um.ac.ir/article_34188_bb45b9d557dab1e8ad9fa617d5209a75.pdf
• ISSN: 2322-1682; 2383-3076

رودخانه‌ها سیستم‌های پویا بوده و مسیر رودخانه‌ها به‌طور مداوم در حال تغییر می‌باشند. این تغییرات و جابجایی‌ها مشکلاتی را برای کاربری‌های انسانی و اکولوژیکی ایجاد می‌کند و از مباحث مهم در ژئومورفولوژی رودخانه‌ای محسوب می‌گردد. در این پژوهش آشکارسازی تغییرات رودخانه گیوی چای با استفاده از تصاویر لندست هشت و هفت؛ شامل سنجنده OLI وETM+، نقشه‌های توپوگرافی، زمین‌شناسی، داده‌های هیدرولوژیکی و داده‌های میدانی، در دوره زمانی 2000 تا 2019، مورد بررسی قرار گرفته است. در راستای رسیدن به هدف تحقیق، ابتدا مسیر رودخانۀ گیوی‌چای به چهار بازۀ، بازه 1 (بازه کوهستانی بالادست سد)، و بازه‌های پایین‌دست سد شامل: بازۀ 2 (بازه نیمه دشتی)، 3 (بازه کوهستانی) و 4 (بازه نیمه کوهستانی) تقسیم گردید واز پارامترهای ژئومورفولوژی رودخانه؛ شامل ضریب خمیدگی و زاویه مرکزی و همچنین؛ روش تراسنکت و محاسبه آهنگ مهاجرت رودخانه استفاده شده است. با توجه به نتایج مطالعه، بازه اول و سوم، در هر دو دوره به صورت پیچان رود بسیار توسعه یافته و بازه چهارم از نوع پیچان رود توسعه یافته بوده است. ولی در بازه دوم در طی دوره مطالعاتی نوع بازه از پیچان رود توسعه یافته به بسیار توسعه یافته تغییریافته است. میانگین ضریب خمیدگی در بازه اول در سال 2019، نسبت به سال 2000، کاهش یافته است، ولی در سایر بازه‌ها در سال 2019 میزان ضریب خمیدگی نسبت به سال 2000 روند افزایشی داشته است. میانگین آهنگ مهاجرت مجرای رودخانه گیوی‌چای در طی بازۀ زمانی 19 ساله، در حدود 87/0 متر، در سال بوده است. بیش‌ترین مقدار جابه‌جایی عرضی مجرا، در ترانسکت 12، به میزان 51/1 متر و کمترین جابه‌جایی در ترانسکت 20، به مقدار 54/0 متر می‌باشد. نتایج همچنین نشان داد که در طی بازه زمانی مورد مطالعه، به‌طورکلی 52/39 هکتار به ساحل راست رودخانه افزوده است و 62/11 هکتار از ساحل راست کاسته شده است. درنتیجه مشخص گردید که رودخانه گیوی‌چای دارای تغییرات مورفولوژیکی و جابه‌جایی مجرا می‌باشد و عوامل مؤثر این تغییرات، به‌طور عمده شامل؛ تغییرات دبی و دبی رسوبی، به ویژه در رابطه با احداث سد، مقاومت لیتولوژیکی و فرسایش پذیر بودن سازندهای بستر و کناره‌های رودخانه و همچنین عوامل انسانی هستند.