TARİHSEL SÜREÇTEN GÜNÜMÜZE BÜYÜK HAN VE YENİDEN KULLANIMA ADAPTASYONDA SOSYOKÜLTÜREL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK BAĞLAMINDA MEKAN İŞLEVLENDİRİLMESİ

• Main Authors: Hasan ALTAN, Şefika KARADERİ ÖZSOY
• Format: Article
• Language: English
• Published: Istanbul Aydın University 2017-10-01
• Series: The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication
• Subjects: büyük han; han; yeniden kullanım; sosyal; kültürel; sürdürülebilirlik; koruma; lefkoşa
• Online Access: https://dergipark.org.tr/tr/pub/tojdac/issue/34577/395423?publisher=deniz-yengin
• ISSN: 2146-5193; 2146-5193

Binlerce yıllık coğrafyasında Kıbrıs, birçok medeniyeti barındırmış ve geçmiş dönemlerden  günümüze çok sayıda kültürel mimari miras yapılarına ev sahipliği yapmıştır. Özellikle başkent Lefkoşa, tarihsel süreç boyunca gerek konumu gerekse içinde barındırdığı farklı devirlerin etkilerini taşıyan mimari dokusuyla, önemli kentlerden birisi olmuştur. Lefkoşa suriçinde bulunan katedral, cami, kilise, saray, belediye pazarı, han, konak ve konut  gibi mimari dokuyu oluşturan tarihi miras niteliğindeki  yapı türleri, dünya çapındaki sayılı değerlerden olmakla birlikte  ada insanının hayatlarını da sosyolojik, kültürel, ekonomik, politik gibi bir çok farklı açıdan etkilemektedirler. Tarih boyunca, Doğu Akdeniz’in en önemli ticaret yollarının Kıbrıs adasından geçmesi, burada  bulunan ve ticaret yapan kişilerin adada duraklamaları, konaklama ihtiyacını doğurduğundan, adada han yapılarının inşası ve kullanımı önem kazanmaya başlamıştı. Bu yapıların içinde  en görkemlisi  olan Büyük Han, Osmanlı döneminden günümüze gelebilmiş önemli tarihi eserlerden bir tanesidir.  Büyük Han da,  bütün tarihi binalar gibi zamanın, insanın ve doğanın vermiş olduğu tahribattan payını almıştır. Yapısal hasarları gidermek amacıyla uzun yıllar süren restorasyon çalışmalarının ardından han, bugünkü haline getirilmiş ve yenilenen  binaya yeniden  hayat vermek amaçlı farklı işlevler katılmıştır. Eskiden insanların gecelik konakladıkları mekanlarda şimdi sanat atölyelerinin olması, hayvanların barındığı iç avlu ve zemin kattaki odalarda bugün konserler, sergiler düzenlenmesi gibi  işlevlerde radikal değişimler yaşanmıştır. Binanın  hem fiziksel olarak hem de fonksiyonel olarak geçirmiş olduğu bütün değişimler, Büyük Han’ı  herhangi bir kültürel miras değeri yüksek tarihi bir bina olmaktan çıkarmış, aynı zamanda kente yeni bir hayat sağlayan; toplumu, sosyal ve kültürel açıdan besleyen bir figür yapıp, kentin de simgesi haline getirmiştir. İnşa edildiği ilk günden beridir adada bir çok neslin hayatının parçası olmuş Büyük Han’ın, gelecek nesillere de ulaşabilmesi için yapılabilecek en doğru yöntem olan yeniden kullanıma adaptasyonunda,  uygulanış şekli ve uygulama sonucu oluşan bina ve toplum üzerindeki sosyo-kültürel sürdürülebilir etkileri, bu çalışmanın yapılmasındaki en önemli esaslarından biri olmuştur. Yeniden kullanıma adaptasyon,  kültürel miras değeri niteliğindeki yapıları, tarihi sürecin farklı dönemlerinde kullanılmış olmasına rağmen, eski ve yeni mimari anlayışı biraraya getirmiş ve yapıdaki otantik karakteri koruyarak belirlenen yeni fonksiyonlarla birlikte yeniden bir kullanım sağlamaktadır. Bu bağlamda, yapılan araştırmalar neticesinde, Büyük Han yapısı da tarih boyunca kullanılmış ve binanın ana fonksiyonundan bağımsız olarak başka fonksiyonlar barındırdığı, saptanmıştır. Tüm bunlara paralel olarak, çalışmada kullanılan yöntemlerde ilk aşamada yapının orjinalinin mimari özellikleri ve tarihi geçmişini öğrenmek amaçlı arşiv belgeleri ve literatür taramasına paralel olarak eski bölge halkı ile röportajlar yapılmıştır. Hanın bugünkü kullanımının tespiti için de  yerinde analiz ve gözlem,  fotoğraflama ve esnaf ile röportaj yapılıp, makalenin esas metodolojisi oluşturulmuştur. Bunlarla birlikte günümüz kullanımındaki tespitler yapılıp, yeni fonksiyonuna göre tablolar oluşturulmuş ve mekan sınıflandırmaları yapılmıştır. Bu tablolarda işlevsel tipolojiler belirlenip, mimari çizimlere aktarılmış, estetik ve işlevsel bağlamlarda fotoğraflanıp analiz edimiştir.