اندیشه سیاسی علامه طباطبایی

• Main Author: مصطفی زهرایی
• Format: Article
• Language: fas
• Published: Bagher al-Olum University 1998-06-01
• Series: علوم سیاسی
• Online Access: http://psq.bou.ac.ir/article_7442_f3b9ae847be4b0cddf46682809ddb765.pdf

آن‏گونه که از آثار علامه طباطبایى مشهود است، وى دو مشکل اساسى را در جامعه ایرانى<br /> روزگار خویش در رأس دیگر مسائل مى‏دید. اولین مشکل این بود که حکومتهاى موجود در<br /> تاریخ این مرزوبوم از این که دین، مباحث اجتماعى و سیاسى را در بین مردم مطرح کند پرهیز<br /> داشته به هر طریق ممکن با این کار مقابله مى‏کرده‏اند. مسأله دوم این‏که جامعه آن روز، جامعه‏اى<br /> غربزده و مقلد غرب بوده است. علامه این دو مسأله را به‏روشنى و به صراحت در عبارات زیر<br /> بیان مى‏کنند:      «ما شرقى هستیم و تا آنجا که از تاریخ نیاکان و پیشینیان خود به یاد داریم<br /> و شاید به هزارها سال سر زند، محیطهاى اجتماعى گذشته که بر ما حکومت<br /> کرده، هرگز به ما آزادى فکرى و خاصه در مسائل علمى مربوط به اجتماع نداده<br /> روزنه کوچکى هم که در مدت بسیار کمى در صدر اسلام به دست شارع اسلام بر<br /> روى ما باز شده و مانند سپیده صبح به دنبال خود روز روشنى را نوید مى‏داد، در<br clear="all" />  علامه طباطبایى(ره) دو مشکل اساسى را در جامعه ایرانى<br /> روزگار خویش در رأس دیگر مسائل مى‏دید. اولین مشکل این<br /> بود که حکومتهاى موجود در تاریخ این مرزوبوم از این‏که دین<br /> مباحث اجتماعى و سیاسى را در بین مردم مطرح کند پرهیز<br /> داشته و به هر طریق ممکن با این کار مقابله مى‏کرده‏اند.<br /> مسأله دوم این‏که جامعه آن روز، جامعه‏اى غربزده و مقلد<br /> غرب بوده است.   اثر حوادث تاریک و توفانهاى طبیعى و مصنوعى که به دست یک عده<br /> خودخواه و سودپرست به‏وجود آمد، دوباره پشت پرده تاریکى رفت و باز ما<br /> ماندیم و اسارت و بردگى، ما ماندیم و تازیانه و دم شمشیر و چوبه دار و گوشه<br /> زندانهاى تاریک و شکنجه‏هاى جهنمى و محیطهاى مرگبار، ما ماندیم و وظیفه<br /> باستانى «بله بله»، «لبیک» و «سعدیک»...آن‏که بسیار زرنگ بود همین اندازه<br /> مى‏توانست مقدسات مذهبى خود را دست نخورده نگه داشته بایگانى کند و<br /> اتفاقا حکومتهاى وقت و سایر گردانندگان اجتماع براى جلوگیرى از بحث آزاد<br /> از این رویه استقبال مى‏کردند.      هفتصد سال بود که کتب ریاضى خواجه نصیرالدین طوسى و خدمات فرهنگى وى<br /> نصب العین ما بود و خبرى نبود. ولى پیرو یادبودهایى که اروپاییان از دانشمندان خود نمودند، ما<br /> نیز براى آن، هزاره و براى این هفتصدمین سال گرفتیم. متجاوز از سه قرن بود که مکتب فلسفى<br /> صدرالمتألهین در ایران دایر بود و نظریه‏هاى فلسفى او مورد إفاده و استفاده بود و از یک طرف<br /> سالهاست که دانشگاه تهران تأسیس شده و با تشریفات خیره کننده به تدریس فلسفه مى‏پردازد<br /> ولى وقتى چند سال پیش یک نفر از مستشرقین در دانشگاه، از کنفرانس ملاصدرا تمجید کرده و<br /> از مکتب فلسفى او تقدیر نمود غوغاى بى‏سابقه‏اى در دانشگاه در خصوص شخصیت او و<br /> مکتب فلسفى وى به‏راه افتاد. اینها از نظایر آن، نمونه‏هایى است که به‏خوبى موقعیت اجتماعى<br /> جهانى و هویت شخصیت فکرى ما را روشن ساخته نشان مى‏دهد که شخصیت فکرى ما طفیلى<br clear="all" /> دیگران مى‏باشد و آنچه از ثروت فکرى، از دزد جا مانده نصیب رمال گردیده است.      ... در این چند سال اخیر، یعنى پس از جنگ جهانى دوم، دانشمندان<br /> غرب با حرارت خاصى به بحث و کنجکاوى در ادیان و مذاهب پرداخته<br /> محصول بررسیهاى خود را همه روز منتشر مى‏سازند و البته ما نیز به موجب حس<br /> تقلید و تبعیت ـ که گفته شد ـ کم و بیش در همان خط سیر افتاده یک رشته<br /> پرسشهاى مربوط به دین مقدس اسلام را مورد بحث و گفتگو قرار<br /> مى‏دهیم.»(1)      با توجه به دو قسمت ذکر شده مشخص مى‏شود که علامه طباطبایى به دنبال آزادى فکرى،<br /> خاصه در مسائل علمى مربوط به اجتماع و حکومت و به‏وجود آمدن وضعیتى مشابه آنچه در<br /> صدر اسلام وجود داشت، بوده است. اکنون جا دارد تا وارد نظریه علامه و به عبارت دیگر راه<br /> حل وى شویم و براى روشن شدن مطلب در ابتدا روش وى را مورد بحث قرار مى‏دهیم.