TERS EKSTRÜZYON DENEYİNİN İKİ KIVAM LİMİTİNİ BELİRLEMEK ÜZERE YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

• Main Authors: Kamil KAYABALI, Ayla BULUT ÜSTÜN, Ali ÖZKESER
• Format: Article
• Language: English
• Published: General Directorate of Mineral Research and Exploration 2015-06-01
• Series: Bulletin of the Mineral Research and Exploration
• Subjects: Kıvam Limiti; Plastik Limit; Düşen Koni Metodu; Nodül Yuvarlama Metodu; Ters Ekstrüzyon Testi; -; Plastic Limit; Fall-Cone Mthod; Rolling-Device Method; Reverse Extrusion Test
• Online Access: http://dergipark.gov.tr/bulletinofmre/issue/3965/52484?publisher=mta
• ISSN: 0026-4563; 2651-3048

Likit limit (LL) ve plastik limit (PL) ince taneli zeminlerde çok sık kullanılan özelliklerdendir. Bunlar zeminlerin sınıflandırılmasının dışında birçok mühendislik özelliklerinin deneştirilmesinde de kullanılmaktadır. Bu nedenle, Atterberg tarafından ilk kez 1911 yılında ortaya konmasını takiben birçok araştırmaya konu edilmiştir. Mekanizmaları çok sayıda standart ile belirlenmiş ve uzun süredir kullanılıyor olmasına rağmen, yapısında var olan bazı belirsizlikler nedeniyle çokça da eleştirilmiştir. Casagrande tası ve nodül yuvarlama metotları yerine daha uygun başka bir test metodu bulabilmek için çok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaların bir kısmı, ilgili iki özellik göstergesini birlikte belirleyecek tek bir yöntem bulmaya yönelik olmuştur. Yakın geçmişte ters ekstrüzyon test yöntemi jeoteknikte kullanılmaya başlanmıştır. Bu yöntemin LL, PL ve hatta büzülme limitlerinin (SL) belirlenmesinde kullanılabileceği ortaya konmuştur. Bu çalışmanın amacı ters ekstrüzyon yönteminin daha ileri aşamada rafine edilerek LL ve PL’yi belirlemedeki becerisini yeni bir değerlendirmeye tabi tutmaya yöneliktir. Bu amaçla farklı plastiklik derecesine sahip 70 ince zemin örneği kullanılmıştır. Aynı şekilde düşen koni ve nodül yuvarlama metodları da LL ve PL’nin belirlenmesinde kullanılmıştır. Ters ekstrüzyon testi her zemin numunesi için 5 farklı su içeriğinde yapılmıştır. Grafiklerde ekstrüzyon basıncı su içeriğine karşı yerleş- tirilmiş; veri çiftlerine uygun eğri uygulanmıştır. Buradan hareketle eğrinin y eksenini kestiği yeri (a katsayısı) ve eğimi (b katsayısı) belirlenmiştir. Böylece, daha önceki çalışmacıların yaptğı gibi ters ekstrüzyon katsayıları kullanılarak LL ve PL ile ilgili temsilci ekstrüzyon basınçları belirlenmeye çalışılmıştır. Ters ekstrüzyon basıncı kullanılarak LL ve PL’nin belirlenmesi çalışmasının sonucu pek ümit verici olmamıştır. Daha önceki yaklaşım önerilerinden farklı olarak, ters ekstrüzyon katsayıları (yani, a ve b), yaygın olarak kullanılan düşen koni ve nodül yuvarlama metotları kullanılarak ters ekstrüzyon parametrelerinin fonksiyonu olarak bulunan LL ve PL değerleri ile birlikte çoklu regresyon analizine tabi tutulmuştur. Bu çalışma ile ters ekstrüzyon katsayıları kullanılarak LL ve PL’nin hassas olarak bulunacağı ortaya konmuştur. Düşen koni metodu kullanılarak elde edilen likit limitlerin büyük çoğunluğu çoğu ±%10 hata payı ile bulunabilirken, nodül yuvarlama metoduyla tayin edilen hemen hemen bütün plastik limitler ters ekstrüzyon yöntemiyle ± %10 hata payı ile bulunabilmiştir. Ters ekstrüzyon testi üzerinde yapılan rafinasyon çalışması, tek bir yöntem kullanılarak iki önemli kıvam limitinin kolay, etkin, ucuz ve hassas olarak belirlenebileceğini ortaya koymuştur