منشأ یابی ماسه‌ های بادی با استفاده از کانی‌شناسی و مورفوسکوپی دانه‌های ماسه (مطالعة موردی: قوم تپه صوفیان- شمال دریاچه ارومیه)

• Main Authors: عباس ممقانی, محسن زارع احمدآباد, مهران مقصودی
• Format: Article
• Language: English
• Published: Ferdowsi University of Mashhad 2019-09-01
• Series: جغرافیا و مخاطرات محیطی
• Subjects: تپه های ماسه ای; قوم تپه صوفیان; تحلیل مقطع; آزمایش ‌های xrf و xrd
• Online Access: https://geoeh.um.ac.ir/article_33585_c045f8238273b03c87db951fad9d9b9c.pdf
• ISSN: 2322-1682; 2383-3076

در قسمت ‌های شمال غرب حوضه آبریز دریاچه ارومیه در بخش قوم تپه صوفیان، تپه‌های ماسه ‌ای به‌صورت محدود قابل مشاهده است که پس از بررسی‌ های علمی صورت گرفته علت اصلی شکل‌ گیری آن ‌ها برآیند فعالیت بادهای غالب و ماسه ‌های ریزدانه است. هدف غایی این تحقیق بررسی کانی‌شناسی در منشأ یابی و تحلیل مقطع تپه‌های ماسه‌ای در قم تپه صوفیان است. با توجه به اهمیت تحلیل آماری باد در منطقه، آمـار بـاد 2 ایستگاه پیرامونی اخذ و از طریق ترسیم گلبادها، تجزیه ‌وتحلیل شده است. تغییر راستای وزش فصلی این بادها در محدوده مورد مطالعه، نتیجه تأثیر شرایط کم‌فشار حاکم در چاله دریاچه ارومیه و دشت تبریز است. اقلیم خشک و نیمه‌خشک، فقر پوشش گیاهی و همواری نسبی سطح زمین از مهم ‌ترین عـواملی  هستند که باعث غلبه فرایندهای فرسایش بادی در منطقه قوم تپه شده‌اند. ماسه ‌های نمونه‌برداری شـده از 5 مقطع، از طریق آزمایش‌ های XRF و XRD تجزیه‌وتحلیل شده است و درصـد زیـاد کانی‌های آذریـن (کـانی سنگین) در نمونه‌ها، زیاد بودن میانه قطر نمونه‌ها (293 میکرون)، رابطه میانگین قطر ذرات بـا فاصـله حمـل (کمتـر از 20 کیلومتر)، ضرایب گردشـدگی نیمـه زاویه‌دار در اکثـر نمونه ‌ها مورد تائید است. همچنین نمونه‌ ها برآیندی از حمل آن‌ ها توسط باد و آب بوده و نشان‌ دهنده ارتباط منطقی مورفوسکوپی دانه ‌هاست به دلیل فاصله زمانی حمل با منشأ رسـوبات تپه ‌های ماسه ‌ای نزدیک و از سطوح مخروط افکنه (دشتسر) و اراضی زراعی متروکه واقع در نواحی شرق و جنوب و همچنین بسـتر رودخانه ‌های قدیمی در بخش جنوب شرقی منطقه است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد بالا بودن نسبت ذرات ماسه ‌های کمتر از 250 میکرون، ضعف پوشش گیاهی و جهت بادهای غالب محلی، محیطی مناسب برای گسترش فرسایش بادی مهیا می‌سازد، به‌طوری‌که با کاهش این نسبت از شدت فرسایش نیز کاسته می‌شود. این مورد با بررسی نمونه ‌های دانه سنجی، عملیات میدانی و مشاهدة عکس ‌های هوایی نیز تأیید می‌گردد.